یکی از مواردی مهمی که امروزه میتواند به توسعهی اقتصادی مناطق مرزی کمک درخوری نماید، وجود بازراچههای مرزی و همچنین نحوی ساماندهی این بازارچههاست. در مناطق مرزی ایران که مردم از لحاظ اقتصادی و رفاهی مشکلات بیشتری دارند، توجه به پدیدهی بازارچههای مرزی از اهمیت بیشتری برخوردار است.
تعداد کم بازارچههای مرزی و عدم ساماندهی مطلوب این بازارچهها در غیاب واحدهای صنعتی و تولیدیِ بزرگ، باعث شده که شمار چشمگیری از مرزنشینان به مناطق مرکزی ایران یا به شهرهای دیگر مهاجرت کنند که این خود، بافت جمعیتی را در مناطق مرزی دچار تغییر خواهد کرد و میتواند، در آینده آسیبهای چشمگیری را به همراه داشته باشد. چرا که اگر مرزها با پدیدهی کاهش جمعیت مواجه شوند تأثیری نامطلوب را بر بافت جمعیتی این مناطق میگذارد.
امروزه، نقش توسعهی اقتصادی در بنا نهادن و بازسازی مناطق محروم برهیچ کس پوشیده نیست این مهم، در حال حاضر یکی از مهمترین اولویتهای دنیای امروز است. در مناطق غربی ایران بویژه مناطق کردنشین توسعهی اقتصادی بنا به دلایل زیادی حائز اهمیت است. یکی از مهمترین دلایل این است که کارخانجات و تولیدات صنعتی قوی در چنین مناطقی وجود ندارد و مردم نواحی مرزی به قاچاق کالا روی آوردهاند، آنسوتر کردستان، به دلیل مرز مشترک زیادی که با اقلیم کردستان دارد، داری ظرفیتهای زیادی در زمینهی سرمایهگذاریهای تجاری است. ظرفیتهایی که متأسفانه هنوز بصورت کامل و درخور، مورد توجه و بهرهبرداری قرار نگرفته است.
مرزهای غربی ایران از پتانسیل بالایی برای ایجاد اشتغال و سرمایهگذاریهای تجاری برخوردارند. در سالهای اخیر که روابط اقتصادی ایران و اقلیم کردستان سیر صعودی داشته است، به دنبال گسترش مناسبات اقتصادی ایران با اقلیم کردستان فرصتهای بیشتری در این زمینه بوجود آمده است که میتوان با بهرهبرداری درست و بهینه از این فرصتها تا حد زیادی معضل بیکاری و نیز پدیدهی قاچاق را در مناطق مذکور کاهش داد. ضمن اینکه ساماندهی واردات و صادرات مرزی در قالب راهاندازی بازارچههای مرزی میتواند بر درآمدهای اقتصاد ملی نیز تأثیری مثبت، بگذارد.
در بسیاری از مناطق ایران، معیشت مردم در هم تنیدهی خطی بهنام مرز است، یعنی اگر مبادلات مرزی نباشد، واقعاً مردم با مشکلات زیادی مواجه میشوند که از مهمترین آنها میتوان به بیکاری، قاچاق، مهاجرت و آسیبهای اجتماعی دیگر اشاره کرد. بازراچههای مرزی میتوانند به عنوان یکی از اهرمهای مهم در ایجاد اشتغال و توسعهی روابط تجاری با کشورهای همسایه به کار گرفته شوند، اگرچه این بازارچهها هم گاهی، نارساییهایی دارند اما نمیتوان نقش و اهمیت حیاتی آنها را در زمینهی معیشت مرزنشینان، نادیده گرفت.
بازراچههای مرزی دارای شرایط و قوانین خاص خود هستند که آنها را از مفهوم بازار متمایز میکند. شرایط و قوانین بازارچهها بسته به شرایطی که در آنها واقع میشوند متفاوت است. نباید فراموش کرد که نحوهی مدیریت و ساماندهی بازارچهها به اندازهی ایجاد آنها مهم است؛ چرا که اگر مدیریت و ساماندهی بازارچه مطلوب نباشد تنها عدهی معدودی از آن سود میبرند. اگر چنین چیزی روی دهد، بدون شک بازراچه بازخورد و کارآیی لازم را نخواهد داشت و فلسفهی وجودیاش زیر سؤال میرود.
در حال حاضر در استان کردستان سه بازارچهی مرزی فعالیت میکنند که عبارتند از سیرانبند بانه، سیف سقز و باشماق مریوان؛ بسته به موقعیت خاص این بازارچهها، اقلام متفاوتی از آنها وارد یا خارج میشود. در مناطق کردنشین دیگر مثل سردشت، پیرانشهر و.... نیز در حال حاضر بازارچههای کوچکی فعالیت دارند. بازارچهی مرزی قاسم رش، کیله و اشکان از بازارچههای سردشتاند. هرچند بازارچههای مذکور هم با مشکلات و نواقصی همراه هستند با این وجود تا کنون باعث کاهش بیکاری در منطقه شدهاند، در عین حال باعث شدهاند که روند مهاجرت در روستاهای مرزی بسیار کاهش یابد.
میوه، صیفیجات، ظروف پلاستیکی، لوله و اتصالات، وسایل خانگی شامل یخچال، اجاق گاز، وسایل خرازی، میز و کمد فلزی، فوم بلوکی و کفش و جوراب از مهمترین اقلام صادراتی بازارچهی باشماق مریوان است. حال از بازارچههای سیرانبند بانه، انواع محصولات پلاستیکی، سرامیک، تنقلات، شیشه جام، محصولات شیشهای، پوشاک، پارچهی پردهای وسایل مخابراتی، لوستر، رنگ ساختمانی، پروفیل، مخزن بنزین، نوشابه، محصولات آلومینیومی، میوه و مرکبات، انواع کولر آبی، یخچال، فرش ماشینی، تخم مرغ خوراکی و نطفهدار، جوجهی یکروزه، سیمان و موزائیک صادر میشود. میوه و ترهبار، فرش ماشینی، گونی پلاستیکی، لوله و اتصالات، پتو، تخته سهلا، انواع شیلنگ، مایع ظرفشویی، مخزن نفت، کیک، بیسکویت، نوشابه، ترشی، رب، خیارشور، کولر و یخچال نیز از مهمترین اقلام صادراتی بازارچهی سیف سقز است. در زمینهی واردات نیز تنباکوی معسل (میوهای) شمش آلومینیوم و برنج، اقلام خوراکی دیگر، انواع چینی، لوازم ماشین، بعضی از لوازم آشپزخانه، لوازم خانگی، لوازم برقی، پوشاک، تاناکورا، لوازم تحریر و... از بازارچههای مرزی کردستان وارد میشوند.
در سالهای اخیر، بحث گسترش و راهاندازی بازارچههای مرزی در مناطق کردنشین به بحث داغی در میان مردم کردستان بدل شده است؛ چرا که این امر بر اقتصاد و معیشت مردم نواحی مرزی تأثیری مستقیم میگذارد. علی رغم این بحثها هنوز اقدامات جدی در زمینهی توسعهی بازارچهها صورت نگرفته است، بدون شک اگر بازارچههای مرزی مناطق کردنشین گشترش یابند و همزمان بهخوبی ساماندهی و مدیریت شوند، هم پدیدهی قاچاق کاهش مییابد، هم معضل بیکاری و مهاجرت مرزنشینان روندی نزولی خواهد داشت.
شاید در این بین عدهای از برخی بازارچههای مرزی ایرادهایی بگیرند و بگویند در فلان شهر مرزی که بازارچهی مرزی وجود دارد، چندان تغییراتی در زمینهی اقتصاد و معیشت مردم حاصل نشده است، در پاسخ به این ایرادها باید گفت، این مسئله به علت نبود بستر لازم و امکانات و یا نحوهی ساماندهی و مدیریت این بازارچههاست نه فلسفهی وجودی اشان. نقش بازارچههای مرزی در زمینهی کاهش بیکاری و نیز اشتغالزایی قشر بیکار و طبقهی محروم غیرقابل انکار است.
در ادامه باید خاطرنشان کرد که فعال کردن بازارچههای مشترک مرزی، تشکیل شرکتهای اقتصادی مشترک، فعال کردن شرکتهای تعاونی مرزنشینان و نیز ارایهی تسهیلات به بازرگانان محلی از جمله راههایی هست که میتواند در جهت توسعه و رونق بازارچهها مورد توجه قرار گیرد.
کلام آخر اینکه در بسیاری از مناطق مرزی میتوان با راهاندازی و مدیریت مطلوب چنین بازارچههایی گامهای مهمی در جهت بهبود وضع اقتصادی مردم برداشت؛ با علم به این موضوع که این امر خود به خود باعث کاهش پدیده قاچاق و نیز بهبود رفاه مردم در مناطق مرزی میشود.
نظرات